Nhận thừa kế là việc người thừa kế hợp pháp được phân chia di sản của người đã mất. Tuy nhiên không phải trường hợp nào người thừa kế cũng được nhận toàn bộ di sản. Trước khi được phân chia di sản, người thừa kế cần thực hiện các nghĩa vụ về tài sản khác. Các nghĩa vụ tài sản và chi phí này phải thanh toán theo trình tự pháp luật quy định.
Vậy những khoản nào cần thanh toán trước khi chia thừa kế? Thứ tự ưu tiên thanh toán như thế nào? Luật sư sẽ giúp bạn tìm hiểu chi tiết qua bài viết sau đây.
Thanh toán di sản thực chất là thực hiện nghĩa vụ về tài sản của người chết để lại đồng thời trừ đi phần tài sản phát sinh từ việc phục vụ cho người chết (chi phí mai táng) cũng như chi phí cho việc quản lý di sản. Việc thanh toán di sản thừa kế dựa trên cơ sở chủ thể có nghĩa vụ thì buộc phải thực hiện nghĩa vụ.
Như vậy, chỉ được coi là thanh toán di sản khi những nghĩa vụ về tài sản lẽ ra phải do chính bản thân người chết thực hiện nhưng người này chưa thực hiện hoặc đang thực hiện thì chết cùng với chi phí mai táng cho người này và chi phí quản lý di sản.
Khi thanh toán di sản phải xác định được các nội dung sau đây:
- Xác định người thực hiện nghĩa vụ thanh toán.
- Xác định người được thanh toán di sản.
- Xác định giới hạn của việc thanh toán.
- Xác định thứ tự ưu tiên thanh toán.
Thứ tự ưu tiên thanh toán khi phân chia di sản thừa kế
Khi phân chia di sản thừa kế thì những người được hưởng di sản cần lưu ý quy định về các nghĩa vụ tài sản và các chi phí liên quan đến người để lại di sản trước khi tiến hành chia tài sản thừa kế, các nghĩa vụ tài sản và chi phí này sẽ được thanh toán theo trình tự do pháp luật quy định.
Khi thanh toán tài sản có 03 khả năng xảy ra (tổng tài sản < tổng nghĩa vụ; tổng tài sản > tổng nghĩa vụ; tổng tài sản = tổng nghĩa vụ). Vì thế, để khắc phục tình trạng này, căn cứ vào mức độ cần thiết của tài sản đối với người được thanh toán, đồng thời cân bằng lợi ích giữa các chủ thể, Điều 658 Bộ luật Dân sự 2015 đã sắp xếp thứ tự ưu tiên thanh toán như sau:
Điều 658. Thứ tự ưu tiên thanh toán
Các nghĩa vụ tài sản và các khoản chi phí liên quan đến thừa kế được thanh toán theo thứ tự sau đây:
1. Chi phí hợp lý theo tập quán cho việc mai táng.
2. Tiền cấp dưỡng còn thiếu.
3. Chi phí cho việc bảo quản di sản.
4. Tiền trợ cấp cho người sống nương nhờ.
5. Tiền công lao động.
6. Tiền bồi thường thiệt hại.
7. Thuế và các khoản phải nộp khác vào ngân sách nhà nước.
8. Các khoản nợ khác đối với cá nhân, pháp nhân.
9. Tiền phạt.
10. Các chi phí khác.
- Thứ nhất, chi phí hợp lý theo tập quán cho việc mai táng.
Khi người để lại di sản chết sẽ phát sinh các khoản chi phí để thực hiện việc chôn cất người đó. Ở mỗi một địa phương với những phong tục, tập quán khác nhau sẽ có những chi phí khác nhau về việc mai táng cho người đã chết. Có nhiều địa phương vẫn còn giữ những tập quán lạc hậu, mang tính hủ tục. Vì vậy chỉ được sử dụng di sản của người đã chết để thanh toán những khoản chi phí được cho là hợp lý, tức là những khoản chi thực tế và cần thiết.
- Thứ hai, tiền cấp dưỡng còn thiếu.
Theo quy định pháp luật hiện hành nghĩa vụ cấp dưỡng là loại nghĩa vụ đặc biệt gắn liền với nhân thân người có nghĩa vụ. Do đó khi người có nghĩa vụ chết thì đương nhiên nghĩa vụ này cũng chấm dứt. Tiền cấp dưỡng còn thiếu là khoản tiền mà người để lại di sản khi còn sống phải thực hiện nhưng chưa kịp thực hiện thì đã chết.
- Thứ ba, chi phí cho việc bảo quản di sản.
Nếu không bảo quản tốt di sản thì một số trường hợp di sản bị hư hỏng, hỏng hóc, mất mát, dẫn tới không còn giá trị để phân chia thừa kế cũng như thanh toán cho các khoản chi phí khác. Chi phí cho việc bảo quản di sản có thể là khoản tiền cần thiết phải chi trong thời gian quản lý di sản, bảo dưỡng, tu sửa những hư hỏng tự nhiên, chăm sóc súc vật, nông sản,…
- Thứ tư, tiền trợ cấp cho người sống nương nhờ.
Những người sống nương nhờ thường là những người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, cô đơn, tàn tật, không có khả năng lao động,…Khi người cho họ sống nương nhờ chết (người để lại di sản) thì họ sẽ lâm vào tình trạng hết sức khó khăn về mọi mặt. Do vậy để cứu giúp họ phần nào trong cuộc sống, khi thanh toán di sản thừa kế sẽ được trích một phần cho họ.
- Thứ năm, tiền công lao động.
Đây là loại nghĩa vụ về tài sản mà người chết với vai trò người sử dụng lao động phải trả cho người lao động theo thỏa thuận. Tuy nhiên chưa kịp chi trả thì người sử dụng lao động đã chết.
- Thứ sáu, tiền bồi thường thiệt hại.
Đây là khoản tiền mà người để lại di sản khi còn sống phải chi trả do có hành vi trái pháp luật xâm hại đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm,…của người khác.
- Thứ bảy, thuế và các khoản phải nộp khác vào ngân sách nhà nước.
Đây là các khoản tiền mà người để lại di sản phải nộp vào ngân sách nhà nước theo quy định pháp luật, tuy nhiên người này chưa kịp nộp thì đã chết.
- Thứ tám, các khoản nợ khác đối với cá nhân, pháp nhân.
Đây là những khoản tiền mà người để lại di sản phải chi trả cho các cá nhân, pháp nhân thông qua việc xác lập các hợp đồng dân sự hoặc các hành vi thương mại. Tuy nhiên người này chưa thực hiện được các khoản nợ đó thì đã chết.
- Thứ chín, di sản mà người chết để lại được sử dụng để thanh toán các khoản tiền phạt.
Cần lưu ý rằng tiền phạt trong trường hợp này chỉ là các khoản tiền mà người để lại di sản đáng lẽ phải nộp vào ngân sách nhà nước do các hành vi vi phạm hành chính (không bao gồm các khoản tiền phạt do người này vi phạm hợp đồng. Các khoản phạt do vi phạm hợp đồng sẽ thuộc thứ tự ưu tiên thứ tám đã phân tích nêu trên). Tuy nhiên người để lại di sản chưa kịp nộp thì đã chết.
- Thứ mười, các chi phí khác.
Sau khi dùng di sản để thanh toán đầy đủ các nghĩa vụ tài sản và các chi phí phát sinh theo chín mục nêu trên, nếu di sản vẫn còn thì sẽ được dùng để chi trả các khoản chi khác nếu có.
Việc thanh toán được sắp xếp dựa trên nguyên tắc mức độ quan trọng giảm dần. Mục đích để đảm bảo quyền lợi của các chủ nợ và ngăn chặn các tranh chấp phát sinh trong quá trình chia tài sản. Sau khi các nghĩa vụ nêu trên đã được thanh toán đầy đủ, phần tài sản còn lại mới được chia cho những người thừa kế. Việc ưu tiên thanh toán giúp đảm bảo phân chia di sản công bằng và tránh tranh chấp thừa kế.
Pháp luật quy định tất cả các khoản trên đều phải được thanh toán. Việc thanh toán được thực hiện theo từng nghĩa vụ một. Nghĩa vụ thanh toán sau phải nhường cho nghĩa vụ thanh toán trước. Việc thanh toán nghĩa vụ sau chỉ được thực hiện khi đã thực hiện xong nghĩa vụ thanh toán liền trước hoặc người có quyền yêu cầu thanh toán nghĩa vụ liên trước không yêu cầu.
Di sản thừa kế được xác định là số tiền còn lại sau khi thanh toán xong các nghĩa vụ ưu tiên. Trường hợp di sản sau khi thanh toán không còn thừa thì xác định là không có di sản, không phát sinh vấn đề thừa kế.
