Điều 243 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 quy định Viện kiểm sát quyết định truy tố bị can trước Tòa án bằng bản cáo trạng.
Như vậy, bản cáo trạng hay cáo trạng là văn bản tố tụng hình sự do Viện kiểm sát lập và ban hành trong giai đoạn truy tố trên cơ sở nghiên cứu hồ sơ vụ án và bán kết luận điều tra của cơ quan có thẩm quyền điều tra chuyển sang nhằm nhân danh Nhà nước thực hiện việc buộc tội và đề nghị Tòa án sơ thẩm có thẩm quyền xét xử bị can với tội danh nhất định và hình phạt tương xứng với mức độ nguy hiểm của hành vi mà bị can bị buộc tội, làm cơ sở cho việc xét xử và xác định giới hạn việc xét xử của Tòa án.
- Thẩm quyền và thời điểm lập bản cáo trạng
Xuất phát từ chức năng thực hành quyền công tố nhân danh Nhà nước thực hiện việc buộc tội trong tố tụng hình sự đối với chủ thể bị buộc tội (chủ thể thực hiện hành vi mà Bộ luật Hình sự quy định là tội phạm), Viện kiểm sát là chủ thể duy nhất thực hiện sự buộc tội này bằng quyết định truy tố trong giai đoạn truy tố.
Cụ thể, sau khi xem xét hồ sơ vụ án và bán kết luận điều tra của Cơ có thẩm quyền điều tra gửi sang, nếu xét thấy có đủ căn cứ luật định thì Viện kiểm sát ban hành quyết định truy tố dưới hình thức là bản cáo trạng khẳng định việc đề nghị Tòa án xét xử.
Trong một vụ án hình sự cụ thể, Viện kiểm sát cấp nào thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra thì Viện kiểm sát cấp độ lập bản cáo trạng. Việc lập bản cáo trạng được xác định theo thẩm quyền xét xử của Tòa án đối với vụ án.
Trong trường hợp ở giai đoạn điều tra, Viện kiểm sát đã thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra theo quy định của pháp luật nhưng trong giai đoạn truy tố, việc lập bản cáo trạng không còn thuộc thẩm quyền truy tố của mình thì Viện kiểm sát này phải chuyển vụ án cho Viện kiểm sát có thẩm quyền để Viện kiểm sát tiếp nhận lập bản cáo trạng.
Đối với vụ án do Viện kiểm sát cấp trên thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra thì Viện kiểm sát cấp trên quyết định việc truy tố, lập bản cáo trạng và chuyển hồ sơ vụ án cho Viện kiểm sát cấp dưới để cử Kiểm sát viên nghiên cứu việc thực hành quyền công tố.
- Hình thức và nội dung của bản cáo trạng
Bản cáo trạng thể hiện dưới hình thức là văn bản, theo mẫu hướng dẫn thống nhất, bao gồm những nội dung cơ bản như ngày, tháng, năm ra bản cáo trạng; các căn cứ của pháp luật tố tụng hình sự, diễn biến hành vi phạm tội; những chứng cứ xác định hành vi phạm tội của bị can, thủ đoạn, động cơ, mục đích phạm tội, tính chất, mức độ thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra; việc áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế; những tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, đặc điểm nhân thân của bị can; việc thu giữ, tạm giữ tài liệu, đồ vật và việc xử lý vật chứng; nguyên nhân và điều kiện dẫn đến hành vi phạm tội và tình tiết khác có ý nghĩa đối với vụ án. Phân kết luận của bản cáo trạng ghi rõ tội danh và điều, khoản, điểm của Bộ luật Hình sự được áp dụng.
- Mục đích và ý nghĩa của bản cáo trạng
Bản cáo trạng được lập với mục đích thể hiện nội dung buộc tội của Viện kiểm sát đối với bị can, đề nghị Tòa án xét xử bị can theo tội danh mà Viện kiểm sát đã truy tố, trên cơ sở nghiên cứu hồ sơ vụ án và bản kết luận điều tra cũng như kết quả của các hoạt động tố tụng khác theo quy định pháp luật mà Cơ quan có thẩm quyền điều tra gửi sang.
Vì vậy, bản cáo trạng một mặt, khẳng định quan điểm buộc tội của Viện kiểm sát nhân danh Nhà nước và quyết tâm xử lý hình sự đối với bị can và đề nghị Tòa án xét xử, mặt khác, giới hạn phạm vi xét xử của Tòa án.
Bản cáo trạng cũng là căn cứ để bị can hoặc người bào chữa chuẩn bị thực hiện việc bào chữa tại phiên tòa và những người tham gia tố tụng khác bảo vệ quyền, lợi ích pháp lý của bản thân mà những việc này chủ yếu thực hiện tại phiên tòa được xét xử trong tương lai./.
