Quyền thừa kế là một trong những quyền cơ bản của con người, được pháp luật bảo vệ nhằm bảo đảm sự công bằng và minh bạch trong việc phân chia tài sản sau khi người để lại di sản qua đời. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt người thừa kế có thể bị truất quyền thừa kế do các hành vi vi phạm đạo đức pháp luật.
Truất quyền thừa kế theo quy định của pháp luật
Theo quy định tại Điều 624 Bộ luật dân sự 2015, Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết.
Điều 626 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về quyền của người lập di chúc như sau:
Điều 626. Quyền của người lập di chúc
Người lập di chúc có quyền sau đây:
1. Chỉ định người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của người thừa kế.
2. Phân định phần di sản cho từng người thừa kế.
3. Dành một phần tài sản trong khối di sản để di tặng, thờ cúng.
4. Giao nghĩa vụ cho người thừa kế.
5. Chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di sản, người phân chia di sản.
Như vậy, truất quyền hưởng di sản của người thừa kế là một trong các quyền mà người để lại di sản có thể thực hiện theo luật định. Việc truất quyền thừa kế của một người được người để lại di sản ghi nhận trong nội dung di chúc và không phải giải thích lý do.
Truất quyền thừa kế và không được hưởng di sản thừa kế khác nhau như thế nào?
Truất quyền thừa kế
Truất quyền thừa kế là hành động mà người để lại di sản (người chết) bằng cách viết trong di chúc truất quyền một hoặc nhiều người thừa kế khỏi việc nhận phần di sản của mình. Người bị truất quyền thừa kế sẽ không có quyền hưởng di sản theo ý chí của người để lại di sản, dù họ có thuộc diện thừa kế theo pháp luật hay không.
Hành vi này được thực hiện khi người để lại di sản cảm thấy người thừa kế không xứng đáng nhận phần di sản của mình, ví dụ do vi phạm đạo đức hoặc các hành vi khác không phù hợp.
Hiện nay, trong bộ luật dân sự quy định về truất quyền thừa kế nằm trong phần di chúc. Người để lại di sản có quyền truất quyền thừa kế của bất kỳ người thừa kế nào trong di chúc của mình. Tuy nhiên, để đáp ứng điều kiện này thì người để lại di sản phải lập di chúc hợp pháp và nêu rõ ý chí truất quyền thừa kế của một người hoặc nhiều người thừa kế cụ thể.
Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc như sau:
Điều 644. Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc
1. Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó:
a) Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;
b) Con thành niên mà không có khả năng lao động.
2. Quy định tại khoản 1 Điều này không áp dụng đối với người từ chối nhận di sản theo quy định tại Điều 620 hoặc họ là những người không có quyền hưởng di sản theo quy định tại khoản 1 Điều 621 của Bộ luật này.
Theo đó, trường hợp người bị truất thuộc diện người thừa kế không phụ thuộc vào di chúc vẫn có quyền hưởng một phần di sản. Những người này vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba của một suất nếu di sản được chia theo pháp luật.
Không được hưởng di sản thừa kế
Đây là trường hợp người thừa kế bị tước quyền hưởng di sản theo các quy định của pháp luật, không phải do ý chí của người để lại di sản. Trong tình huống này, việc người thừa kế không được nhận di sản là kết quả của sự loại trừ theo quy định pháp luật.
Quy định về việc không được hưởng di sản thừa kế thường nằm trong các điều khoản về người không có quyền hưởng di sản. Một số điều kiện phổ biến dẫn đến việc không được hưởng dẫn đến việc không được hưởng di sản thừa kế bao gồm:
- Người thừa kế bị kết án vì có hành vi cố ý gây thiệt hại cho người để lại di sản.
- Người thừa kế bị tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự và không có người giám hộ hợp pháp.
- Người thừa kế từ chối nhận nhận di sản một cách hợp pháp và có văn bản từ chối theo quy định của pháp luật.
Ví dụ: Ông A để lại di sản cho con gái B và con trai C. Tuy nhiên, C bị kết án vì có hành vi cố ý gây thương tích nặng cho ông A trước khi ông A qua đời. Theo quy định của pháp luật C không có quyền hưởng di sản từ ông A.
Như vậy, truất quyền thừa kế là hành động do ý chí của người để lại di sản, thông qua di chúc. Không được hưởng di sản thừa kế trường hợp người thừa kế bị tước quyền theo quy định pháp luật.
Các trường hợp bị truất quyền thừa kế
Việc truất quyền thừa kế theo di chúc là quyền của người để lại di sản, không cần phải có lý do pháp lý cụ thể. Người để lại di sản có thể quyết định truất quyền thừa kế của một người dựa trên ý chí và mong muốn cá nhân, mà không cần giải thích hoặc biện minh trước pháp luật. Dưới đây là những tình huống có thể dẫn đến việc bị truất quyền:
- Mối quan hệ gia đình rạn nứt.
- Vi phạm đạo đức hoặc gây tổn hại cho gia đình.
- Người thừa kế có lối sống không lành mạnh, nghiện ngập hoặc tiêu xài hoang phí.
- Lừa dối hoặc phản bội lòng tin người để lại di sản.
- Khác biệt về quan điểm sống hoặc tôn giáo.
Quy trình lập di chúc truất quyền thừa kế
- Xác định người thừa kế và quyết định truất quyền thừa kế.
- Lập di chúc: Người để lại di sản tiến hành lập di chúc nêu rõ ý chí truất quyền thừa kế của một hoặc nhiều người thừa kế cụ thể. Di chúc phải đảm bảo về nội dung dung, hình thức.
- Ký tên, Chứng thực hoặc chứng nhận (nếu cần thiết). Di chúc bằng văn bản có thể cần được chứng thực hoặc chứng nhận bởi cơ quan có thẩm quyền (ví dụ: văn phòng công chứng, ủy ban nhân dân xã/phường).
- Lưu giữ bản chính di chúc. Bảo quản bản chính di chúc ở nơi an toàn để tránh mất mát hoặc hư hỏng.
- Công khai hoặc không công khai. Di chúc có thể được công khai cho các thành viên gia đình hoặc giữ bí mật cho đến khi người để lại di sản qua đời.
Như vậy, chỉ người để lại di sản mới có quyền truất quyền thừa kế của người thừa kế thông qua việc lập di chúc hợp pháp. Việc truất quyền thừa kế phải tuân thủ các quy định pháp luật về lập di chúc, bảo đảm tính hợp pháp và rõ ràng trong việc nêu lý do truất quyền thừa kế. Điều này đảm bảo rằng quyết định của người để lại di sản sẽ được thực hiện đúng theo ý chí của họ và tránh các tranh chấp pháp lý sau này.
Qua những phân tích trên, ta thấy rằng pháp luật dân sự Việt Nam đã có những quy định cụ thể để bảo vệ quyền lợi của người thừa kế, đồng thời tôn trọng ý chí của người lập di chúc. Tuy nhiên, vẫn có những trường hợp đặc biệt mà quyền lợi của một số đối tượng yếu thế được ưu tiên, đảm bảo tính công bằng và nhân đạo trong quá trình phân chia di sản.
Bạn đang bối rối trước việc phân chia di sản thừa kế và bạn cần bảo vệ quyền thừa kế hợp pháp của mình, hãy liên hệ ngay với Công ty Luật TNHH KHD – 0965679698 để được tư vấn tận tình. Hãy để chúng tôi trở thành người đồng hành tin cậy của bạn trên hành trình bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp./.
