Khoản 1 Điều 611 BLDS 2015 quy định cụ thể như sau: Thời điểm mở thừa kế là thời điểm người có tài sản chết. Trường hợp Tòa án tuyên bố một người là đã chết thì thời điểm mở thừa kế là ngày được xác định tại khoản 2 Điều 71 của Bộ luật này.
Như vậy, có thể thấy rằng, có 2 trường hợp xác định thời điểm mở thừa kế, đó là khi cái chết của người để lại di sản là cái chết thực tế (chết sinh học) và khi cái chết của một người để lại di sản là cái chết pháp lý (bị Toà án tuyên bố là đã chết).
Thời điểm mở thừa kế căn cứ theo cái chết thực tế của người để lại di sản
Hiện nay, pháp luật không quy định cụ thể về đơn vị tính thời điểm chết của một người, như vậy việc xác định thời điểm chết theo giờ, phút, giây hay ngày còn là vấn đề còn tranh cãi, và trên thực tế đôi khi sẽ khó có thể xác định được.
Ví dụ:
Trường hợp, một người chết có thể xác định được thời điểm chết đến từng giờ, phút, giây khi người đó tắt thở trước sự có mặt của người nhà, lúc này trong giấy chứng tử có thể biết được thời điểm người chết theo giờ, phút, ngày, tháng năm. Lưu ý, nếu người khai tử chỉ xác định là ngày thì trong giấy chứng tử cũng chỉ biết được thời điểm ngày chết của người chế.
Trường hợp, một người chết không xác định được thời điểm chết vào lúc nào ví dụ khi một xác chết được phát hiện. Trường hợp này, theo quy định pháp luật thì giấy chứng tử phải xác định ngày chết của người đó theo ngày phát hiện được xác chết.
Qua hai ví dụ trên cho thấy, việc pháp luật không quy định về đơn vị thời gian cụ thể của thời điểm mở thừa kế đối với người có cái chết thực tế là phù hợp với thực tiễn. Việc quy định thời điểm mở thừa kế là thời điểm người để lại di sản chết là một quy định mở.
Căn cứ xác định thời điểm mở thừa kế sẽ căn cứ vào việc xác định trong giấy chứng tử. Như vậy, tuỳ theo giấy chứng tử mà thời điểm mở thừa kế có thể xác định theo ngày hay chính xác đến giờ, phút.
Thời điểm mở thừa kế căn cứ theo cái chết pháp lý của người để lại di sản
Nếu cái chết của người để lại di sản là cái chết pháp lý (bị Toà án tuyên bố là đã chết) thì thời điểm mở thừa kế đối với di sản của họ được xác định theo ngày, và ngày này được xác định theo khoản 2 Điều 71 của BLDS 2015.
Điều 71 BLDS 2015 quy định:
Điều 71. Tuyên bố chết
1. Người có quyền, lợi ích liên quan có thể yêu cầu Tòa án ra quyết định tuyên bố một người là đã chết trong trường hợp sau đây:
a) Sau 03 năm, kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;
b) Biệt tích trong chiến tranh sau 05 năm, kể từ ngày chiến tranh kết thúc mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;
c) Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau 02 năm, kể từ ngày tai nạn hoặc thảm hoạ, thiên tai đó chấm dứt vẫn không có tin tức xác thực là còn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác;
d) Biệt tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống; thời hạn này được tính theo quy định tại khoản 1 Điều 68 của Bộ luật này.
2. Căn cứ vào các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, Tòa án xác định ngày chết của người bị tuyên bố là đã chết.
3. Quyết định của Tòa án tuyên bố một người là đã chết phải được gửi cho Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú của người bị tuyên bố là đã chết để ghi chú theo quy định của pháp luật về hộ tịch.
Như vậy, có 04 trường hợp cá nhân có cái chết pháp lý (khi đã đủ điều kiện theo luật định) bao gồm:
(1) Cá nhân đã bị Toà án tuyên bố mất tích nhưng sau 03 năm kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của Toà án có hiệu lực pháp luật mà vẫn không có tin tức xác thực là người đó còn sống.
(2) Cá nhân biệt tích trong chiến tranh mà sau 05 năm kể từ ngày cuộc chiến ranh đó kết thúc nhưng vẫn không có tin tức báo xác thực là họ còn sống.
(3) Cá nhân biệt tích trong vụ tai nạn hoặc thảm hoạ, thiên tai mà sau 02 năm, kể từ ngày tai nạn hoặc thiên tai, thảm hoạ đó chấm dứt nhưng vẫn không có tin tức xác thực họ còn sống.
(4) Cá nhân biệt tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống kể từ ngày có tin tức cuối cùng của người đó.
Tóm lại, khi quy định về việc xác định ngày chết của cá nhân bị tuyên bố là đã chết, BLDS 2015 bắt buộc Toà án phải xác định cụ thể về ngày chết của người đó căn cứ vào 04 trường hợp nói trên.
Nói một cách khác, thời điểm mở thừa kế đối với người bị Toà án tuyên bố là đã chết bao giờ cũng là ngày chết của người đó được Toà án xác định cụ thể trong quyết định tuyên bố chết. Lưu ý, ngày chết của người này không xác định theo ngày quyết định tuyên bố chết có hiệu lực pháp luật.
